Kilitler yelkenlilerde olmazsa olmaz ekipmanlardır ve başlıca amaçları halatları sıkıştırarak kitlemedir. Hem yelkenlerde (yelkenleri istediğimiz şekilde açmak ve germek için) hem de bağlama amaçlı kilitler kullanılır. Bu yazıda yelkenli kilit mekanizmaları hakkında bilgi vermek istedim.
Yüzlerce model ve tipte kilit vardır, hepsini burada anlatmak mümkün olmadığı gibi eğitim amaçlı bir fayda da sağlamayacaktır. İhtiyaca göre kilitler kullanılır ve bu ihtiyaçlar tekneden tekneye kişiden kişiye değişebilir. Burada temel anlamda kilitlerin nasıl kullanıldığını ve ana kilit tiplerini anlatmaya çalışacağım.
Kilitleri iki kategoride toplayabiliriz:
- Bağlama kilitleri
- Sıkıştırma kilitleri
Bağlama kilitleri bir halatı kilit etrafına dolayarak kullanılır , sıkıştırma kilitleri ise özel bir mekanizma ile halatları sıkıştırarak işlevini yerine getirir.
Bağlama Kilitleri
Genellikle güverte üzerinde veya direğin üzerinde alt kısımdadırlar. Güverte üzerinde daha çok tekneyi iskeleye, karaya veya şamandıraya bağlamak için kullanılır. Direk üzerindekiler ise yelken mandarlarını bağlamakta kullanılır.
Koç Boynuzu
Aşağıdaki şekilde tekne üzerinde “koç boynuzu” (İng. cleat hitch) olarak bilinen kilidi görebilirsiniz. Birçok çeşit koç boynuzu vardır, esas amaç boynuz şekilindeki uç noktaların etrafına halatı dolamak veya izabrço bağını içinden geçirerek bağlamaktır. Halatları bu şekilde bağlamaya volta atmak denir. Bağlar kısmında daha detaylı bilgiyi bulabilirsiniz.
Kurtağzı
Diğer bir kilit türüde kurtağzıdır (İng. fairlead). Halat kurtağzının içinden geçirilmek suretiyle sıkıştırılır.
Sıkıştırma Kilitleri
Bu tip kilitler tek yönlü çalışan bir mekanizma içerir, yani halatı çektiğinizde gelir fakat bıraktığınızda geri kaymaz. Bu sayede yelkeni açmak gibi üzerine çok yük binen işlerde halatın elden kayması sorunu azalır. Bu kilitler kullanılırken herhangi bir bağ veya volta atma ihtiyacı olmaz. Bu nedenle özellikle yelkenlerde kullanımı çok önemlidir.
Cem Kititleri
Aşağıda “cem kilit” (İng cam cleat) denilen kilitleri görebilirsiniz, mekanizmaları sadece tek yöne doğru çekilmeyi ve diğer tarafa doğru kilitlemeyi gerçekleştirir. Halatı zar zor çekip soluklanmak için bıraktığınızda halat geriye doğru kesinlikle kaymaz. Ben bunu plaj tipi su toplarını şişirmeye benzetiyorum, bazı modellerde sibop koruması yoktur ve şişirmeyi bırakıp kapatmaya çalışırken bile hava kaçırır, bazı modellerinde ise sibop koruması vardır ve yarıda bıraksanız bile içindeki havayı kaçırmaz. İşte cem kilitleri bu ikinci tür topların sibopları gibi işlev görür.
Halatı biraz bırakmak istersek yapacağımız tek şey biraz kendimize doğru çekip (birkaç cm bile değil) halatı yukarıya kaldırmak, bu sayede halat kilitten kurtulur ve istediğimiz kadar boşlayabiliriz. Tekrar takmak için ise cem kilitin üzerine doğru bastırarak çekmemiz yeterli olur.
V-Kilitleri ( V Cleats)
V kilitleri de cem kilitlerine benzer, halat aşağı doğru bastırıldığında kilitlenir, bırakmak için hafif yukarıya doğru çekilir.
Aşağıda kilit mekanizmalarının nasıl işlediğine dair bir animasyonu bulabilirsiniz.
Piyano Kilitleri
Yelkenli kilit mekanizmaları arasında en popüleri piyano diye adlandırılan kilitlerdir ve 9m nin üzerindeki bir yelkenlide mutlaka görürsünüz. Piyano denmesinin nedeni, üzerinde piyano tuşlarına benzer üstten sıkıştırmalı kilit yapısında olmasıdır, bazen 3-4 kilit yan yana monte edildiğinde piyano görüntüsü verir. Genellikle amaçları yelkene giden mandarları veya ıskataları sıkıştırmaktır.
Çok güçlü kilitlerdir ve ana yelken mandarı gibi üzerine çok yük binen halatları kolayca taşıyabilirler. İçinden halat geçirilip üst kapağı kapatıldığında kilitlenir ve sadece tek yöne doğru çalışır, cem veya v-kilit gibi bir fonksiyon kazanır. Fakat bu kilitlerin üzerinde çok yük olduğundan ancak ve ancak üzerindeki kapak açıldığında kilit kendini boşaltır, bu güvenlik açısından daha iyidir. Sık sık kullanılması pratik olmadığından genellikle mandarlarda kullanılır, yelkene manevra yaptırdığımız veya yelken trimlerini yaptığımız kilitler genellikle cem kilitleri veya vinçlerdir.
Aşağıda siyah kapaklı piyano kilitlerini ve sol tarafta cem kilitini görebilirsiniz.
