Ana Sayfa Makaleler Yelkenli ve motoryatlarda yıldırımdan korunma

Yelkenli ve motoryatlarda yıldırımdan korunma

1733

Yelkenlide yıldırımdan korunma konusuna geçmeden önce yıldırım ve şimşekler nasıl oluşur bir fikriniz yoksa önce “Yıldırım ve Şimşekler nasıl oluşur?” adlı yazıyı okumanızı tavsiye ederim. İşin ciddiyetini ve teorisini anladıktan sonra önlem almak daha kolay olacaktır.

Yıldırım ile bahar aylarında karşılaşmanız daha büyük olasılıktır ama yazın dahil olabilir. Öncelikle yola çıkmadan önce rüzgar hızı dışında bulutlanmaya da dikkat edin. Kumulimbus bulutları en korkacağınız bulutlar olmalı, deniz seviyesine yakın, genelde gri ve çok kalın bulutlardır.

Yıldırım bulutu

Teknenizde önceden alabileceğiniz 2 ayrı teorik yöntemden bahsedeyim. Yöntem demiyorum “teorik yöntem” diyorum dikkat edin lütfen:

1-) Yıldırımın düşmesini engellemek

2-) Yıldırımın by-pass edip geçmesini sağlamak

Yazıyı uzatmamak adına hızlıca 1. seçeneği kapatayım. Yıldırımın düşmesini engelleyen ve direğin tepesine takılan bazı ekipmanlar veya sistemler olsa da bunların kanıtlanmış bilimsel bir karşılığı yok. Hatta o kadar büyük bir güçten bahsediyoruz ki direkten giremeyen akım, teknenin herhangi bir yerinden, dümene doğru, çapaya doğru veya gövdede veya armada herhangi bir yere temas edebilir. Bu başınıza daha büyük dert açabilir. Özellikle pozitif yıldırımlardan kolay kolay kaçmak mümkün değildir ve ciddi hasar oluşturabilirler.

Eğer teknenizde metal yüzey fazlaysa daha büyük risk altındasınız. Yelkenliler motoryatlara göre daha riskli ve hatta katamaranlar en riskli teknelerdendir çünkü hem direkleri vardır hem de direklerin su ile bağlantıları yok! Yani direkler metal salma olmadığı için gövdede sonlanıyorlar, bu nedenle yıldırım düştüğünde zarar daha fazla oluyor.

2003-2013 yılları arasında yapılan bir istatistiğe göre denizde teknelerin yıldırımdan zarar göreme oranları şu şekilde:

  • Katamaranların zarar görme yüzdesi yüzde 0.69,
  • Tek gövde yelkenlilerin yüzde 0.38,
  • Motoryatların ise % 0.15

Yine de bu istatistikler bazen hiçbir şey ifade etmeye bilir çünkü nasıl bir bulutla ve hava durumu ile karşılaşacağınıza göre sonuçlar dramatik olarak değişebilir.

Gelelim esas konumuza. “Yıldırım ve şimşekler nasıl oluşur?” adlı makaleyi okuduysanız bu işten tam olarak kurtulma şansınızın olmadığını anlamış olmalısınız. Bir otomobil 4 lastik üzerinde güvenli olabilir ama denizdeki bir tekne asla güvenli değildir, bir de alınan darbe ile batma riski vardır o nedenle bazı önlemleri alıp yıldırımın teknenize zarar vermeden geçip gitmesi için gerekli önlemleri almalısınız.

Bir yıldırımın teknede oluşturabileceği zararlar şöyle sıralanabilinir: Teknenizde bir delik açabilir, direğe ve/veya armaya zarar verebilir, yangın çıkarabilir, tüm elektronik ekipmanları bozabilir, kullandığınız mobil telefon ve laptoplar dahil ve en kötüsü teknede bulunan kişileri ödürebilir, ağır yaralıyabilir.

Yelkenlide yıldırımdan korunma için veya en hafif şekilde atlatmanın en iyi yolu onu bir iletken yol ile yıldırımı direğin tepesinden alıp salma civarından denize aktarmak olacaktır.

En çok önerilen yöntem 4 AWG (American Wireing Gauge) ölçüsünde (yaklaşık 5.19mm çap) “saf” bakır kablo ile direğin en tepesinden salmanızın vidalarına kadar bir bağlatı oluşturmanız. Mümkünse bu bakır kabloyu bir topraklama barası kullanarak (genellikle prinçten olur) teknenin karinasına veya salmanın üzerine konumlandırmak bu sayede daha iletken bir şekilde yıldırımın by-pass etmesini sağlamış olursunuz.

Bu hattın tekneye zarar vermeden çalışmasını sağlamak için mümkün olduğu kadar düz bir şekilde deniz seviyesine inmesini sağlamalıyız. Yani bu iletken kablonun döne döne tekne içinde dolaşmasının hiç bir fonksiyonu yoktur çünkü yıldırım kabloyu bu şekilde izlemez düm düz aşağı iner. Sizin kablonuz da düm düz aşağı inerse ve yüksek iletkense ( o nedenle saf bakır olması önerilir) o yol onun için ideal bir yol olacaktır.

Aynı yapıda çarmıh tellerinden, vardevelalardan vb de bir topraklama sistemi yapıp teknenin karinasına vermek mümkündür.

Teknenin genel topraklama sisteminin bu yapıya bağlı olmaması daha iyi olur aksi taktirde salmadan veya yıldırım topraklama plakaları aracılığı ile diğer elektronik cihazlara zarar verme şansı artacaktır. Teknede topraklama için tekne altında ayrı bir topraklama barası oluşturulsa daha iyi olur. Yıldırım en kısa yolu seçse bile oluşan yükten diğer elektroniklerin etkilenme şansı vardır.

ylekdende yıldırım topraklaması

Bu saf bakır kablonun tekne direği üzerindeki cihazlardan (VHF anten vb. dahil) hepsinden en az 25-30 cm yukarıda ve olabildiğince sivir uçlu bir mekanizma sahip olması önemlidir. Amaç ilk çarpmayı bu noktadan alıp bu hat doğrultusunda tekneye zarar vermeden by-pass etmek. Yelkenlide yıldırımdan korunma için bu hayati önem taşır.

Eğer katamaran bir tekneniz varsa direğin en altından bu kablonun mümkün olduğu kadar düz ve aşağı doğru suya sürekli değecek şekilde sarkmasını sağlamanız gerekecektir. Kablonun sonunda daha büyükçe ve ağır bakır gibi yüksek iletken bir sonlandırıcı olması doğru olacaktır. Ara sıra bu iletken sonlandırıcı plakanın kontrol edilmesi gereklidir. Hiçbir şekilde bu kabloyu dolaştırarak tekne gövdesi üzerinde topraklama barası ile sonlandırmayı düşünmeyin, yıldırım bu yolu asla izlemeyecektir.

Diğer önemli konu her koşulda Chartplotter, VHF ve motor marş sistemi başta olmak üzere tüm elektroniklere topluca veya ayrı ayrı yüksek gelirim koruyucu sigortalar takmanızdır. Bir yıldırım düşmesi sonucunda chatplotterınız veya VHF’inizin bozulması kritik olabilir. Ayrıca marş sistemi bozulursa motoru bir daha çalıştıramayabilirsiniz. Bu konuda deneyimli bir elektrikçi ile görüşüp elektrik tesisatınızı gözden geçirmenizde yarar var.

Bu yukarıdaki gibi bir sistem kurduğunuzda önemli bir avantaj sağlayabilirsiniz ama yinede seyir halinde yıldırım üreten bir buluta yaklaştıysanız aşağıdaki önlemleri almanızı tavsiye ederim:

1-) Mümkünse teknenin içinde durun. Bütün heçleri, kapakları teknenin kamaralarına su girecek yerleri kapattığınızdan emin olun.

2-) Ayağınıza kauçuk/lastik bir ayakkabı veya kauçuk deniz botu giyin. Ayrıca teknede varsa kalın lastik eldiven giyin. Bunlar belli ölçüde koruma sağlarlar.

3-) Bir yerde demirli değilseniz ve motorla seyir yapmıyorsanız mutlaka motoru çalıştırın. Yıldırım düştüğünde marş sistemi her önleme rağmen bozulursa tekrar motoru çalıştıramayabilirsiniz.

4-) Yelkenleriniz tam açıksa ya kapatın ya da minimum camadan seviyesine getirin. Bulutlar size yaklaştıkça size etki eden rüzgar kuvvetide artacaktır.

5-) Teknenizin koruması yoksa veya emin değilseniz en azından çapanızı hafif salarak  çapa üzerinden de bir topraklama yardımı alabilirsiniz.

6-) Laptop, mobil telefon, el VHF telsiz veya benzeri elektronik cihazları elektrik iletmeyen bir lastik kılıf veya bir kıyafete sararak teknenin fırınına koyabilirsiniz. Teknenin fırını “Faraday Kafesi” etkisi yaratarak bu cihazlarınızı elektromanyetik alandan korumaya yardımcı olur.

7-) Ara ara chartplotterda gördüğünüz konumunuzu kağıt harita üzerinde işaretleyin veya bir kağıta not alın, chartplotterı yıldırımdan dolayı kullanamaz durumda olduğunuzda son konumunuzu bilmek işinize yarayacaktır.

8-Otopilotta gidiyorsanız yıldırım düştüğünde otopilot elektroniği bozulabilir ve devredışı kalabilir. Bu durumda tekne istemediğiniz bir yöne doğru hatta kendi etrafında bile dönmeye başlayabilir. Birkaç kez dümdüz denizde bile otopilotun anlamadığım bir sebeple devre dışı kaldığını ve tekne etrafında hızla dönmeye başladığına şahit olmuşumdur, açıkçası en az güvendiğim sistemlerden biridir. Bu nedenle iki halat ile dümeninizi bağlayabilirseniz (otopilotu bozmayacak şekilde çok sıkı olmadan) en azından az buçuk istediğiniz istikamete doğru ilerleme şansınız olabilir. Yıldırım sırasında havuzluğa çıkamayabilirsiniz, yıldırım yakındaysa da çıkmamanız gerekir zaten.

Tekne üzerinde ek yapabileceğiniz iyileştirmelerden biri de dümeniniz çıplak metalse bunu kaplatmak olmalıdır. Özellikle seyir yapmaya devam etmek zorundaysanız dümeni tutarken daha güvende olursunuz.

Sizin tekneniz kısa direkli ise etrafta uzun direkli tekneler varsa bile yıldırımın size düşme şansı hep vardır, bu nedenle almanız gereken önlemleri ihmal etmeyin. Eğer yakınlarınızda tekne varsa mümkün olduğunca diğer teknelerden uzaklaşın çünkü onlara yıldırım düştüğünde sizde koruma sistemi olsa bile o tekneden sizin teknenize doğru manyetik alan veya elektrik akımı sıçrayabilir. Bu durumda direğin tepesinden salmaya kadar kurduğunuz sistem de işe yaramayacaktır.

Sonuç olarak, yelkenlide yıldırımdan korunma için;

  • Bulutları iyi okuyun mümkünse hiç yola çıkmayın veya en erken şekilde uzaklaşmaya çalışın.
  • İlk fırsatta yıldırımı by-pass edecek bir sistemin olup olmadığını ve bunu nasıl iyileştirebileceğinizi araştırın. Elektronikleri sigortalarla korumaya çalışın.
  • Bulut size yaklaştığında yukarıda 8 maddede özetlemeye çalıştığım önlemleri uygulayın, bu durumla karşılaştığınızda alabileceğiniz ek önlemleri önceden düşünün ve acil durumda bakacağınız bir liste yapın.