Bir yelkenlide en karışık donanım yelkenler, onları kontrol eden halatlar ve kilit mekanizmalarıdır. Bu karmaşık görünen yapı bir kere anlaşıldığında yelkenlileri anlamak ve kullanmak çok daha basitleşecektir. Bu makalede basit olarak yelkenlerin terimlerini, tiplerini ve halatların yapılarını açıklamaya çalışacağım. Kilitler ve diğer mekanizmalarla ilgili bilgileri konuyu dağıtmamak adına farklı bir makalede toparlamaya çalıştım.
Yelkenler:
Aşağıda bir yelkenin üç köşesi ve yan kesimlerinin adlarını bulabilirsiniz. Sizlere tavsiyem bu konuda özellikle parantez içindeki İngilizce karşılıklarını öğrenmenizdir. Bir yelken aldığınızda head, tack ve clew olarak 3 noktasında yazı görürsünüz, bu nedenle İngilizce terimini bilmek burada çok önemli.
Özelikle pratikte kullanacağınız yer, spinnaker ve gennaker gibi balon yelken açmaya çalıştığınızda kocaman bir çuval içindeki yelkeni teknenin başında açıp fora etmeniz gerekir. Yelkenin hangi ucunu nereye bağlayacağınızı bilmeniz için yelkeni komple açmanız gerekir, halbuki böyle bir lüksünüz hem yer açısından hem de zaman açısından olmaz.
Head denilen kısmını yelkeni yukarı çekeceğiniz mandara, tack denilen kısmını teknenin en uç noktasındaki halkaya ve clew denilen kısmı da balon ıskatasına bağlayacağınızı bilirseniz işinizi bir hayli kolay bir şekilde bitirebilirsiniz.
Çıta olarak adlandırdığım batten’lerin görevi ise yelkeni düzgün tutmaktır. Batten için yelkenlerin üzerlerinde geçirilen cepler vardır, içine de sert plastikten yapılan çıtaları yelkeni açmadan yerleştiririz.
Yukarıda resimde göstermediğim önemli kısımlardan biri camadan halkaları. Aşağıda bir başka şekilde göstermeye çalıştım. Camadan halkaları klasik ana yelkenlerde yelken alanını küçültmek için kullanılan halkalardır ve genellikle her ana yelkende iki ayrı seviyede halka vardır. Bu seviyeler 1. camadan ve 2. camadan noktaları olarak adlandırılır. Eğer yelken alanı sertleşen hava koşulları nedeniyle büyük gelirse, yelkeni baş kısmından aşağıya indirerek yelken alanını küçültebiliriz. Bu küçültme işlemine “camadan vurmak” denir. Camadan vurmak sadece klasik ana yelkenlere özgüdür çünkü sarmalı (furling) ana yelkenler yelken direğinin içine kadar istediğiniz ölçüde küçülebilirler ve camadan halkalarına da ihtiyaç duymazlar.
Flok yelkenler ise hep sarmalı (furling) tiptedir ve baş ıstıralya üzerine sarılır. Flok ve cenova’nın tam ayrımı şu şekildedir, flok hiçbir zaman direk hizasını geçmez cenova ise ana direk hizasından daha büyüktür ve teknenin ortalarına doğru uzanır.
Cenova yelkenleri %150 büyüklükte olduğunda Cenova-1, %125 büyüklükte olduğunda Cenova-2 olarak adlandırılır. Daha da geniş cenova yelkenleri olmasına rağmen genellikle en büyüğü Cenova-1 adlı %150 cenova’dır. Cenova’nın büyük olması her zaman avantaj olmayabilir ayrıca büyük cenovalarla tramola (tacking) yapmak biraz daha uğraştırıcı olabilir.
Ana yelken ve flok dışında yelkenlilerde kullanılan balon tipi yelken vardır. Bu tip yelkenler flok tarzında teknenin önünden açılır. Yine maalesef Türkçe karşılığı olmadığından İngilizcede Spinnaker ve Gennaker isimleri ile adlandırılır. Spinnaker’ın Simetrik ve asimetrik formları vardır ve Gennaker genellikle asimetrik bir yapıdadır. Balon tipindeki bu yelkenlerin detaylarını başka makalelerde özetlemeye çalışacağım.
Halatlar ve işlevleri:
Öncelikle yeni başlayanlar halat yerine ip de diyebiliyorlar, denizciler çok kızar baştan hatırlatayım.
Tüm yelken donanımını kontrol eden 2 tür halat vardır, ıskata (İng. sheet) ve mandar (İng. halyard). Mandar, yelkenleri yukarı veya aşağı çekmemize yarayan halatlara denir. Iskata ise yelkenleri yanal olarak çekip bıraktığımız halatlara denir. Basit olarak bir halatı çektiğinizde eğer yelken yukarı doğru gidiyorsa o mandar’dır, eğer yana doğu açılıp kapanıyorsa ıskatadır.
Örnekler:
– Klasik ana yelkeni yukarı bastığımız halat mandardır.
– Flok’u yukarıya bastığımız halat mandardır.
– Flok’u açtığımız halat ıskatadır.
Bir de dikkat edilmesi gereken konu halatların yapım malzemeleridir. Her halat her iş için kullanılmaz, örneğin naylon içerikli çok sağlam bir halatı yelken halatı olarak kullanamazsınız çünkü bu tip halatlar esner. Benzer bir şekilde yelken halatını karaya veya iskeleye bağlamada da kullanmamalısınız, öncelikle çok pahalı bir halata yazık etmiş olursunuz, ayrıca bağlantı halatlarının esnemesi önemlidir ki üzerindeki yükü alabilsin. Bu nedenle naylon içerikli halatlar iskele veya karaya bağlantı gibi amaçlar için kullanılırlar.
Halatların renkleri ile işlevleri arasında bir bağlantı olmamasına rağmen, genellikle bağlama halatları sade ve tek renk veya çift renktir. Yelken halatları ise daha renkli ve desenli. Yelken halatlarının desenli olmalarının nedeni birçok mandar ve ıskata olduğundan hangi halatın ne işe yaradığını karıştırmamak için bu şekilde üretilir. Bunun dışında bağlama halatları ve yelken halatlarının aralarındaki fark genellikle bakarak bile kolayca anlaşılabilinir.
