Ana Sayfa Eğitim Enlem, boylam ve mevki tanımları

Enlem, boylam ve mevki tanımları

20250

Enlem – Paralel

Dünyayı yatay olarak bölen sanal dairelere paralel veya enlem denir.

En büyük paralel olan ekvator, dünyayı tam ortadan ikiye böler ve üst kısımda kalan yarı küreye Kuzey Yarıküre, aşağıda kalan kısma ise Güney Yarıküre denir. Ekvator çizgisi 0 derece noktasıdır ve Kuzey Yarıküreye doğru dereceler artarak kuzey kutbunda 90 dereceyi bulur. Benzer şekilde Güney Yarıküreye doğru da artarak gider ve 90 derece Güney Kutbunda sonlanır. Bundan dolayı 40 derece dediğimiz zaman kuzey mi güney mi diye belirtmezsek hangi yarı kürede olduğumuz anlaşılamaz.

 

Boylam – Meridyen

Kuzey Kutbu’ndan Güney Kutbu’na dünyayı diklemesine kesen sanal dairelere ise boylam denir ve her yarım daireye ise meridyen denir.

0 derece meridyen İngiltere’deki Greenwich şehrinden geçer ve 0 derece boylam olarak kabul edilir. Doğu ve Batı yönlerinde 180 dereceye kadar ulaşırlar ve tekrardan birleşirler. Bu meridyen aynı “tarih hattı” olarak da anılır ve bu meridyen geçilirken tarih ileri veya geri alınmalıdır.

Dünya doğu’ya doğru döner ve 24 saatte bir devir tamamlar. 360 dereceyi 24 saat’e böldüğümüzde her saat 15 derece ilerlediğini hesaplayabiliriz.

 

Mevki

Boylam ve enlem bilgilerini kullanarak herhangi bir noktanın mevkisini hesaplayabiliriz. Mevki belirtirken önce enlemi sonra boylamı söyleriz.

Örnek koordinat: 400 N (Kuzey) , 290 E (Doğu)

Denizcilikte yukarıdaki gibi bir koordinat çok büyük bir alanı ifade ettiğinden dereceleri daha küçük birim olan dakika ve saniye olarak da detaylandırmamız gerekmektedir. Ancak bu sayede teknemizin nerede olduğunu gösterebiliriz.

1 derece, 60 dakika’ya; 1 dakika’da 60 saniyeye bölünebilir.

Örnek koordinat: 400 50′ 10” N , 290 05′ 10” D

 

mevki_enlem_boylam

Enlem (phi) ve boylam (lamda), yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi Yunanca işaretlerle gösterilmiştir. Örnekte görüldüğü üzere, bir mevkinin belirlenmesi için, ekvator’dan phi derece, dakika ve saniye Kuzey, başlangıç meridyeni Greenwitch’den lamda derece, dakika ve saniye Doğu P noktası bizim mevkimiz olur.

Bu kavram bir kez anlaşıldığında derece, dakika ve saniye kavramları çok daha rahat anlaşılabilmektedir. Yukarıdaki açıları Merkator projeksiyonu ile düzleştirdiğimizde aşağıdaki İstanbul Boğazı haritasında örnek olarak görüldüğü üzere 41ο13′ ile 41ο14” arası haritada 1 dakika olarak görülmektedir. 1 dakika’da 1 deniz miline denk gelir. 1 dakika 10 eşit parçaya bölünmüştür, bunlar daha önce bahsedildiği gibi saniye olarak adlandırılır ve 1 milin 10’da 1’i uzunluğundadır.

mevki_harita

Haritadan da görüldüğü gibi bir teknenin kolay ulaşılabilir mevkisini vermek için derece, dakika ve saniye olarak belirtmek gereklidir. Elektronik navigasyon cihazları, saniyeyi dakikanın 100’de 1’i olarak da hesaplayabilmektedir, bu şekilde çok daha hassas bir koordinata sahip olabiliriz. Çift haneli saniye kodu gördüğünüzde bu nedenden dolayı şaşırmayın, geleneksel kağıt haritalarda bu detay yoktur.

 

Deniz mili neden 1852 metredir?

 

Bir deniz mili 1 dakikalık açı ya da 1/60 derecelik enlem olarak tanımlanır.

Ekvator Kutup arası 90ο dir. Bu da 90 x 60 = 5,400′ yapar. Yeryüzünün tüm çapı 5,400 x 4 = 21,600′ yapar.

Yeryüzünün çapı 40,000km veya 40,000,000 metredir.

1 deniz mili = 40,000,000 metre / 21,600′ = 1851.85 metre, yuvarlak olarak 1852 metredir.