Atmosferi oluşturan gazların yeryüzüne uyguladığı basınca atmosfer basıncı denir. Atmosfer basıncını bulan İtalyan mucit Torricelli’dir. Torricelli, yaptığı deney sonucunda havanın bir ağırlığı ve basıncı olduğunu ispatlamıştır.
Deniz seviyesindeki atmosfer basıncı 1000mb (milibar) olarak kabul edilir. Deniz seviyesinden yükseldikçe,basınç azalır çünkü daha az hava üzerimize basınç yapar. Her 10.5m yükseldiğimizde basınç bir 1mb azalır.
Basıncı ölçmeye yarayan aletin adı barometredir. Genellikle barometrelerin üzerinde iki ayrı ibre vardır, biri basıncı gösterir diğeri ise barometre ile bağlantısı olmayan fark gösterge ibresidir. Barometrelerin ibresi genellikle takılır, bunu düzeltmek için barometreyi okumadan camın üzerine birkaç kez parmakla vurulur, bu şekilde doğru basıncı gösterdiğinden emin olabiliriz. Diğer fark gösterge ibresi, bir önceki ölçümle olan farkı hesap etmek için kullanılır.
Aşağıdaki barometrenin üzerine işaretlediğim kırmızı çizgi 760 veya 1013 noktasıdır. Bu rakam standart atmosfer basıncını gösterir ve 15 santigrat derecede, 45 derece enlemde ölçülmüştür. Çok genel bir tanımlamayla , bu derecenin (1013milibar veya 760mm) alındaki alçak basınçlarda hava bozar, üstünde ise hava düzelir.
Barometreleri mutlaka sıcaklığı değişmeyen, direk güneş almayan kapalı bir yere koymak gerekir. Genellikle teknelerin denizden yüksekliği fazla olmadığı için büyük gemilerde yapılan yükseklik indirgemesine gerek kalmaz.
Yükseklik indirgemesinin dışında sıcaklık, yerçekimi ve hata indirgemesi de yapmak mümkündür ama genel kullanım için pratik ve gerekli değildir. Barometre kullanırken esas ölçmek istediğimiz hava basıncındaki değişimlerdir. Bu değişimler, sıcaklık ve nemdeki değişimlerle hava tahmini yapmamızı sağlar.
Barometrenin hareketleri neyi ifade eder?
Barometrenin…
- Düşmesi, alçak basınç sisteminin yaklaşmakta olduğunu
- Düşük seyretmesi, alçak basınç sistemi içinde olduğumuzu
- Düşükken yükselmeye başlaması, alçak basınç sisteminden uzaklaşmaya başladığımızı
- Birden düşüp sonra hızla yükselmesi fırtınanın geleceğini
- Rüzgar eserken sürekli yükseliyorsa güneyli rüzgarların geleceğini
- Termometre sabitken, barometre yükseliyor ve gökyüzü bulutlarla kaplıysa kuzeyli rüzgarların geleceğini
- Yağmur durduktan sonra yükseliyorsa havanın soğuyacağını
gösterir.
Alçak Basınç (Siklon) nedir?
Atmosfer basıncı genellikle 1013 milibardan düşük olursa, buna alçak basınç denir. Alçak basınç alanlarında, hava kütleleri yükseldikçe soğuyup ağırlaşır ve taşıdıkları nem yoğunlaşarak bulutları oluşturur. Bu nedenle alçak basınç alanlarının oluştuğu yerlerde hava genelde kapalı ve yağışlıdır.
Alçak basınç alanlarının iki önemli özelliği vardır:
- Alçak basınç alanlarında görülen dikey yönlü hava hareketi yükselici bir özellik gösterir. Alçak basıncın görüldüğü yerlerde daima yükselici hava hareketleri vardır.
- Alçak basınç alanlarında görülen yatay yönlü hava hareketi çevreden merkeze doğrudur. Ancak bu hareket bir doğru boyunca gelişmez. Çevreden merkeze doğru hareket eden hava kütleleri, Yer Yuvarlağı’nın batıdan doğuya doğru dönüşüne bağlı olarak Kuzey Yarım Küre’de saat ibresi hareketi yönünde, Güney Yarım Küre’de saat ibresi hareketinin tersi yönünde sapma gösterir. Her yarı küredeki farklı yönlerin oluşumu, fizikteki “koriolis kuvveti” (İng. Coriolis force) ile yapılır.
Bizi etkileyen alçak basınç merkezlerinden bir tanesi İzlanda’dır, genellikle kış aylarında bunu görürüz. Bir diğer alçak basınç oluşan yer Basra’dır. Esasında Basra bir alçak basınç merkezi değildir, yani alçak basınç üretmez, Hindistan Muson’unun bir koludur. Basra’dan gelen alçak basınç genellikle kuru olur ve yağış getirmez.
Yüksek basınç nedir?
Alçak basınç’ın tersi de diyebiliriz. Genellikle 1013 milibardan yüksek olan basınçlar yüksek basınç noktalarıdır. Fakat işin aslında gerek alçak basıncı gerek de yüksek basıncı belirleyen kriter 1013 sayısı veya başka bir sayı değildir. Alçak basınçta da yüksek basınçta da esas kriter başka bir yere göre olan göreceli farkıdır. Eğer gitmekte olduğumuz rotadaki basınç şu anda olduğumuz basınçtan daha yukarıdaysa, basınç yükselecek ve yüksek basınçlı bir yere gideceğiz deriz. Önemli olanda basınçtaki değişimdir.
Yüksek basınç’ın olması veya yüksek basınçlı bir yere doğru hareketimiz havanın iyi olacağının göstergesidir.
