Öncelikle bu kavramların tam Türkçe karşılıklarını veremediğimden dolayı üzgünüm, maalesef Türkçe’de bu kavramlar pek oturmamıştır, ben yine de Türkçe karşılıklarını oluşturmaya çalıştım. Başlığın İngilizce olmasının sebebi de konunun anlaşılır olmasından dolayıdır.
Bu kavramlar genel anlamda dümenlerin rüzgar üzerine giderken nasıl davrandıklarını anlatır.
Well-balanced helm (iyi balanslı dümen):
Rüzgar üzerine doğru orsa giderken, dümeni biran için bıraktığınızı düşünelim. Eğer tekneniz düz gidiyorsa, bu dümene iyi balanslı dümen denir.
Weather helm (Rüzgar üstü dümen):
Rüzgar üzerine doğru orsa giderken dümeni bıraktığınızda tekne kendini rüzgar üzerine doğru döndürüyorsa, buna rüzgar üstü dümen denir.
Lee helm (Rüzgar altı dümen):
Rüzgar üzerine doğru orsa giderken dümeni bıraktığınızda tekne kendini rüzgar altına doğru döndürüyorsa, buna rüzgar altı dümen denir.
Peki bu farklı dümen davranışlarının nedeni nedir? Cevap basit ama açıklaması ve mantığı o kadar değil. Bu kavramları anlayabilmek için CCE (Combined Center of Effort) ve CLR (Center of Lateral Resistance) kavramlarını bilmek gerekir.
CCE, tüm yelkenlerin oluşturduğu toplam gücün merkezini ifade eder. Örneğin iki adet yelkenimiz varsa (ana yelken ve flok yelken), bu iki yelkenin üzerlerindeki gücün orta noktasıdır. Bu genellikle flok ve ana yelkenin ortalarına bir yere, direğin hizasında bir yere denk gelir.
CLR ise, teknenin gövdesine uygulanan yanal direncin bileşkesidir, ana yelken direğinin civarına, teknenin bordasının biraz altına denk gelir.
Tekne dizayn kriterlerine göre CCE ve CLR’nin yerleri değişik olur. Bazen CCE, CLR’den daha önde olur, bu durumda dümen “lee helm” dir, bazen de CCE, CLR’den geridedir bu durumda ise dümen “weather helm” dir. CCE ve CLR’nin aynı hizada olması dümenin “well-balanced helm” olmasını sağlar.
Bu kavramları daha iyi anlayabilmek için “CCE (Combined Center of Effort) ve CLR (Center of Lateral Resistance) kavramları” adlı makaleye bakabilirsiniz.
Bunların dışında bilinmesi gereken diğer husus da, tekne orsa seyrinde yana yattığında, rüzgar altında kalan kısım daha çok suya batar, bu tekne üzerinde rüzgara doğru dönme eğilimi gösterir. Bu nedenle tekneler çok fazla yattıklarında, bu etki de ayrıca tekneyi rüzgar üzerine götürür.
Genel olarak kabul gören, “weather helm” dümenin daha iyi olacağı yönündedir. Bunun bazı nedenleri vardır:
1- Eğer çok şiddetli bir sağnak rüzgar gelirse, tekne rüzgar üzerine kaçar ve teknenin hızı az da olsa kesilir ve kontrol kolaylaşır.
2- Dümeni daha iyi hissedersiniz.
3- Eğer tek başınıza yelken yapıyorsanız ve denize düşerseniz, tekne otomatik olarak rüzgar üzerine kıracak ve yavaşlayarak duracaktır.
Tekne alırken, nasıl bir dümen davranışı olduğunu sormanız önemlidir, bunu aynı zamanda tekne kiralarken de sorabilir, yolculuğunuz sırasında teknenin nasıl davrandığını ve CCE/CLR kavramlarını daha iyi anlayabilirsiniz.
