Navigasyon Nedir? Rota Nasıl Çizilir?

Navigasyon Nedir?

Navigasyon en basit tanımıyla A noktasında B noktasına en emniyetli ve en hızlı gitme yöntemidir. Merkator projeksiyonu haritaları kullanarak A ve B noktalarını işaretlediğimizde, iki nokta arasına bir doğru çizersek bu doğru bizim rotamız olacaktır. Çoğu durumda birden fazla nokta ve doğru çizerek bulunduğumuz yerden varmak istediğimiz noktaya ulaşmaya çalışırız.

A noktasından B noktasına çizdiğimiz rotayı izlemek için bazı bilgilere sahip olmamız gerekir.

Rotanın harita üzerindeki açısını hesaplamak:

Gideceğimiz rotanın hangi açıda olduğu (pusulada izlemek için) çok önemlidir. Bu nedenle her haritanın bir bölgesinde 0 dan 360 dereceye kadar işaretlenmiş bir açı ölçer vardır. Çizdiğimiz rotayı (A ve B noktaları arasındaki doğruyu) özel bir cetvel kullanarak bu açı ölçer üzerine taşırız. Böylece çizdiğimiz rotanın kaç derece olduğunu anlayabilir, buna göre dümen tutarız.

Teknemizde bulunan pusulayı, ölçtüğümüz bu dereceye ayarlayarak yol alırsak maalesef B noktasından farklı bir yere ulaşırız. Bunun bazı nedenleri vardır. Öncelikle ölçtüğümüz derece navigasyon termolojisinde gerçek derece T (True) olarak adlandırılır ve bu açı haritanın üzerindeki açıdır. Halbuki pusulalar manyetik alana göre çalışırlar ve Dünyanın manyetik alanı sürekli yer değiştirir. Bu yer değişmeye doğal sapma veya varyasyon (Variation) denir. Dolayısıyla eğer manyetik pusula değerini hesaplamak istiyorsak T (True) derecesinden ne kadar doğal sapma varsa bunu çıkartır veya toplarız. Böylece manyetik pusula derecesini M (Magnetic)’i buluruz. Kısaca formül olarak göstermek gerekirse:

Varyasyon nedir?

Doğal sapma ya da varyasyon gerçek kuzey ile (T) manyetik kuzey (M) arasındaki açı farkıdır. Bu fark Dünya’nın manyetik alanından kaynaklanır. Manyetik kuzey gerçek kuzeyin doğusunda ise varyasyon pozitif (doğulu), batısında ise negatiftir (batılı).

Doğal sapmanın daha detaylı anlatımı için lütfen “Doğal Sapma (Variation) Nedir?” adlı makaleye bakın.

Her deniz haritasının üzerinde (açıları bulunduğu kısımda) o haritanın hazırlandığı tarihteki varyasyon değişimi ve her yıl ne kadar varyasyon’a tabi olduğu mutlaka yazmaktadır. Ayrıca her haritanın hazırlanma tarihi haritanın üzerinde yıl olarak belirtilmiştir. Aşağıdaki şekilde harita üzerindeki toplam varyasyon, yılı ve parantez içinde her yıl oluşan varyasyonu görebilirsiniz.

 

Varyasyon hesabı şöyle yapılır:

Varyasyon = ( Harita üzerinde belirtilen o yıla kadar olan toplam varyasyon ) + ( bugünün yılı – haritanın hazırlanma yılı ) x harita üzerinde belirtilen yıllık varyasyon.

Örnek-1:

Bugün 2012 yılında olduğumuzu varsayalım. Elimde bulunan 2010 tarihli İstanbul Boğaz haritasında varyasyon 4^ο45’E ve yıllık varyasyon 5’E olarak verilmiş. (yıllık varyasyonlar parantez içinde belirtilir). Bu harita için kullanacağım varyasyon değeri nedir?

2012-2010 = 2 yıl (harita hazırlandığından beri 2 yıl geçmiş.)

2 yıl x yıllık varyasyon = 2 x 5′ E = 10’E

Toplam varyasyon = 4^ο45’E + 10’E = 4^ο55’E Yaklaşık olarak 5^οE alabiliriz.

 

Hesapların kolay yapılabilmesi için 30′ altını bir alt dereceye; 30′ üzerini bir üst dereceye yuvarlayabiliriz. Yani 4^ο25′ yerine 4^ο; 4^ο55′ yerine 5^ο gibi. Örnekte görüldüğü gibi elimizdeki harita ne kadar yeni olursa yıllık sapma hesabı o kadar az ve etkisiz olacaktır. Yeni harita kullanmanın avantajlarından biri de budur.

Buna göre eğer gerçek pusula (T) derecemiz 60^ο, varyasyonumuz 5^ο ise, manyetik derecemiz (M)

M = T + V = 60^ο + 5^ο = 65^ο olacaktır. Yani 5 derecelik bir doğal sapma vardır.

Peki bu durumda teknedeki pusulamızı 65^ο ayarlarsak B noktasına varabilir miyiz?

Hayır.

Çünkü hesaplamamız gereken bir de yapay sapma vardır.

Yapay sapma nedir?

Pusulalar manyetik alanlardan etkilendikleri için, teknemizin üzerinde bulunan manyetik alanlardan da etkilenirler. Bu manyetik alanları da hesaba katıp haritada çizdiğimiz T (True) ile teknemizin üzerinde bulunan pusula C (Compass) arasındaki toplam sapmayı doğru hesaplayabilelim. Yapay sapmaya deviyasyon D (Deviation) denir.

Özet olarak harita üzerine çizdiğimiz T açısı ile pusulamızın gösterdiği C açısına gelebilmek için önce V (doğal sapma) sonra D (yapay sapma)’yı hesaplayıp gerekli aritmetik işlemleri (çıkarma veya toplama) yaparak gelmemiz lazım.

Yapay sapma bilgisi her tekne için bir kez hesaplanıp kullanılabilecek bir bilgidir. Yeni aldığınız bir tekne için bu bilgiyi rahatlıkla bulabileceğiniz gibi, yeni takacağınız elektronik cihazlar, demir ve özellikle ucuz paslanmaz çelik gereçler manyetik alanı etkileyecektir. Bu tür donanımların takılmasından sonra yeniden yapay sapma hesaplanmalıdır. Alüminyum, bronz ve krom ise manyetik pusulayı etkilemezler.

Konu bütünlüğünü bozmamak için, Yapay sapmanın daha detaylı anlatımı ve hesaplanması için lütfen “Yapay Sapma (Deviation) Nedir?” adlı makaleye bakın.

Pusula açısını hesaplama:

Pusula açısını hesaplamak için V ve D sapmalarını bilmemiz gerektiğini öğrendik. Öncelikle harita üzerine çizdiğimiz T açısını aşağıdaki tablodaki gibi yazıp hesaplamaya başlayalım.

Doğu ( E ) her zaman toplanır, eğer doğal sapmamız doğu ise T + V = M şeklinde M yi bulacağız. Yine aynı şekilde eğer yapay sapmamız doğu ise M + D = C şeklinde pusula değerini bulacağız. Eğer V doğu ve D Batı ise T + V = M, M – D = C şeklinde batı olan sapmaları çıkarmamız gerekecek.

Eğer gittiğimiz rotayı harita üzerine çizmek istiyorsak, bu işlemlerin tam tersini yapmamız lazım. Bu sefer C’den yola çıkarak T’yi bulacağız. Bir önceki örnekteki hesapların tam tersini yapacağız, doğu sapmaları çıkartacağız, batı sapmaları ekleyeceğiz.

Örnek-2:

Harita üzerine 120^οlik bir rota çizdim. Bugün 2012 yılında olduğumuzu varsayalım ve elimizdeki 2000 tarihli haritada varyasyon 3^ο10’E ve yıllık varyasyon 5’E olarak verilmiş. Teknenin yapay sapması ise 2^ο W (Batı). Dümeni hangi pusula derecesi ile tutmalıyım?

Önce doğal sapmayı hesaplayalım:

V = 3^ο10′ E + (2012-2000) x 5′ E = 3^ο10’E + 12×5’E = 3^ο10’E + 1^οE = 4^οE

TVMDC formülüne koyalım:

T: 120^ο

V: 4^ο E

M: 124^ο ( Doğu ( E ) olduğu için topluyoruz )

D: 2^ο W

C: 122^ο ( Batı ( W ) olduğu için çıkartıyoruz )

Örnek-3:

Harita üzerine 220^οlik bir rota çizdim. Bugün 2012 yılında olduğumuzu varsayalım ve elimizdeki 2004 tarihli haritada varyasyon 4^ο20’W ve yıllık varyasyon 5’W olarak verilmiş. Teknenin yapay sapması ise 1^ο E (Doğu). Dümeni hangi pusula derecesi ile tutmalıyım?

Önce doğal sapmayı hesaplayalım:

V = 4^ο20′ W + (2012-2004) x 10′ W = 4^ο20’W + 8×5’W = 4^ο20’W + 40‘W = 5^οW

TVMDC formülüne koyalım:

T: 220^ο

V: 5^ο W

M: 115^ο ( Batı ( W ) olduğu için çıkarıyoruz )

D: 1^ο E

C: 116^ο ( Doğu ( E ) olduğu için topluyoruz )

Hesaplamamız gereken başka sapmalar var mı?

Evet, akıntı çok fazla ise bunu hesaba katabiliriz veya yelkenli bir tekne kullanıyorsak, seyir şeklimize göre (orsa, apaz vb.), rüzgarın yarattığı sapma değerini dikkate alabiliriz. Yelkenli teknelerde rüzgarın yarattığı sapmayı L (Leeway) olarak gösteririz.

Her yelkenli tekne üreticisi, değişik seyirlerde sapma açılarını verirler. Genellikle orsa seyri en fazla sapma olan seyirdir ve sürekli orsa veya dar apaz seyri yapılacaksa, ve rüzgar sertse L (Leeway) dikkate alınmalıdır.

Eğer rüzgar rotaya göre iskeleden geliyorsa L çıkartılır, sancaktan geliyorsa L toplanır.