Bir teknede bozulduğu zaman en çok ihtiyaç duyacağınız ekipmanlardan biri akülerdir. Aküler sadece motorunuzu çalıştırmakla kalmaz aynı zamanda otopilot, navigasyon ışıkları, VHF telsiz, derinlik, rüzgar göstergeleri, GPS/Radar gibi ihtiyaç duyduğunuzda çok kritik olan bu cihazları çalıştırmanıza da olanak sağlar. Bunun dışında en çok enerji çeken ve teknede konfor için olmazsa olmazlardan biri olan buzdolaplarını da aküler çalıştırır. Bundan dolayı akü seçimi ve bakımını yaparken yeterince dikkat ve özeni göstermemiz gerekir.
Akü tipleri
Teknelerde kullanabileceğimiz iki tip akü tipi vardır; Motor (İng. Starter) aküsü ve derin devir (İng. deep cycle) aküsü. Motor aküsü (bazen marş aküsü de denir) teknenin motorunu çalıştırmaya yarayan aküdür, aynı otomobillerde olduğu gibi. Bu nedenle bu tip aküler motor çalışırken çok yüksek akım verebilecek tipte aküler olmalıdır. Derin devir aküleri ise elektronik ekipmanları, ışıkları ve teknede buluna diğer tüm elektrikli ve elektronik cihazları çalıştırmaya yarar.
Eğer buzdolabı, navigasyon ışıkları, tekne içi ışıklar, prizler vb. gibi yerlerde motor aküsü kullanırsanız (%50 – %60 daha ucuzdur) aküler çok fazla kullanıldıklarında geri şarj olmalarında sıkıntı yaşanır ve ömürleri az olur.
Aküye baktığınız zaman motor aküsü mü derin devir aküsü mü anlamanız kolay değildir. Aküleri birbirinden ayıran içlerinde kullanılan değişik tipteki plakalardır. İki tip aküde de pozitif ve negatif kutup olmasına rağmen motor aküsü kısa zamanda yüksek akım verebilmek için daha büyük ve ince plakalardan oluşur. Derin devir akülerde ise sürekli şarj/deşarja uygun olan daha kalın ve güçlü plakalar bulunur.
İşin özünde iki akü de aynı mantıkla çalışmasına rağmen motor aküsü genellikle bir kez çalıştıktan sonra devreden çıkar ve motor çalışırken ihtiyaç olan güç motorun dinamosundan elde edilir ve akü hemen dinamodan bir daha ki kullanıma kadar şarj olmaya başlar. Aynı otomobillerdeki gibi. Bu nedenle üstü üste sık sık çalıştırmaya veya sürekli şarj ve deşarj olmaya çok uygun aküler değillerdir, esas amaçları yüksek amper sağlayarak motorun çalışmasını sağlamaktır. Derin devir aküler ise uzun bir süre şarj edilmeden dayanabildikleri gibi sürekli şarj deşarj edilmeye uygun olan akülerdir, bunu da kesintisiz güç kaynaklarındaki akülere benzetebiliriz.
Bu iki tipteki akü farklı amaçlar için tasarlandığından farklı plaka yapılarına sahiptirler, bundan dolayı teknelerde bu iki tip aküden de kullanmak daha iyidir, biri motoru çalıştırmak için (buna optimize olmuş akü) diğeri de günlük elektrik ihtiyacımızı karşılamak için. Öte yandan küçük günlük kullandığınız bir tekneniz varsa ve içinde elektrikli cihazınız az ise, tek tip akü ile idare etmeniz mümkündür.
Farklı akü yapıları
Kullanım alanlarına göre iki tip akü olduğundan bahsetmiştik. Bir de akülerin farklı yapıları vardır, genel anlamda dört tür akü bulunur:
- Islak kurşun-asit akü
- Jel akü
- AGM (Absored Glass Mat) akü
- Lityum-İon akü
Ekonomik olmasından dolayı ıslak kurşun-asit tipindeki aküler popülerdir. Fakat bu tür akülerin içinde sıvı olduğundan düz olarak kullanılmaları ve içindeki sıvının akmaması sağlanmalıdır.
Az bakım gerektiren ve teknelerde kullanılması daha kolay olan akü ise jel tipi aküdür. Bu tip aküler ıslak akülerle benzer bir yapıya sahip olmasına rağmen elektrotları jel içindedir. Islak akülere göre daha uzun dayanırlar ve istenildiği şekilde yerleştirilebilirler, değişik açılarda dahi sorunsuz çalışırlar.
AGM türü aküler ise jel akülere benzerler fakat plakalar arası bor-silica özellikli cam kullanılır ve kesinlikle akmazlar. Daha ince yapıya sahip olabilen bu aküler hem derin devir hem de motor için kullanılabilen akü tipleridir. Oldukça uzun ömre sahiptirler. Özellikle yüksek teknoloji ve elektronik cihaz içeren modern otomobillerde kullanılmaya başlanmıştır, hem motoru çalıştırmak hem de yüksek teknolojideki ekipmanlara cevap verebilmek için.
Lityum-İon aküler %80 oranına kadar kullanılabilen akülerdir. Ömürleri de normal akülerin yaklaşık 3 katıdır ama çok pahalı olduklarından teknelerde kullanımları bugün için çok cazip değildir.
Aküleri kullanırken dikkat etmeniz gereken bir husus da ne kadarının boşalması gerektiği. Derin devir bakım gerektirmeyen bir akü yaklaşık olarak en fazla %65 oranında deşarj edilmelidir. Islak bir akü de bu oran %10-%15 daha fazla olabilir ama ne kadar fazla kullanırsanız akünün tekrar şarj etme ömrü o kadar düşük olur. Pratikte %50’den fazla kullanmamaya çalışmanız akünün ömrü açısından en sağlıklısıdır, bunun için akü seçimi yaparken (amper, adet) uygun bir boyutlandırma yapmanız gerekir. Aksi taktirde tam gecenin ortasında navigasyon ışıklarından veya buzdolabından dolayı aküyü şarj etmek için motoru çalıştırmanız gerekir. Teknedeki konfor için akülerin doğru boyutlandırması çok önemlidir, tabi maliyet-getiri hesabını iyi yapmak kaydıyla.
Akülerin ne kadar kullanılması gerektiğini en iyi üretici firma söyleyebilir, bu nedenle akü alırken ve özellikle yeni bir akü düzeneği kurarken, boyutlamayı buna göre yapın veya işi yapan firmanın buna göre yaptığından emin olun.
Akü seçiminde önemli bir konu da teknenize ne kadar sıklıkla gittiğiniz veya uzun süre teknenize uğrayıp uğramadığınızdır. Eğer ısak bir akünüz varsa 1-2 ayda bir mutlaka çalıştırıp şarj etmeniz gerekir. Jel tipi aküler çok daha uzun dayandığından teknenize sık uğramıyorsanız daha uzun dayanabilir. Öte yandan şarj sorununu çözmek için güneş panelleri veya rüzgar pervaneleri de kullanabilirsiniz, bu sayede akünüzün tamamen deşarj olmasını engelleyebilirsiniz.
Amper seçimi:
Eğer elektrik konularına uzaksanız en çok zorlanacağınız konuların başında kaç amperlik bir akü seçmeniz gerektiğidir. Esasında bu konu oldukça basittir. 100Ah (amper saat) bir akü 25 saat boyunca 4 amper güç verebilir. Daha önce belirttiğim gibi akünün tümünü deşarj ederseniz ömrünü azaltırsınız bundan dolayı en fazla 12.5 saat boyunca kullanırsanız akünün ömrü için daha iyidir. Performans için unutmamanız gereken bir husus da ortamın ısısıdır. Isı düştükçe aldığınız performans da düşer.
Paralel veya seri bağlama nasıl yapılıyor bilmiyorsanız “Aküyü paralel mi seri mi bağlamalıyım?” makaleyi okumanızı tavsiye ederim.
Şarj ederken:
Islak tip veya jel tipinde aküler yapıları gereği bir takım gazlar çıkarırlar ve bu nedenle şarj edilirken mutlaka havalanabilen bir ortamda olmaları gerekir. Aküleri yerleştirirken buna dikkat etmekte yarar vardır. Ayrıca gerek dış besleme olarak, gerek motorun dinamosu ve gerekse güneş panelleri veya rüzgar pervaneleri olsun; akülerinizin düzgün bir şekilde şarj edebilecek kapasitede olmalıdırlar ve aşırı şarj olmaması için elektronik koruyuculara sahip olmaları gerekmektedir. Özellikle dışarıdan ek bir şarj ünitesi takacaksanız akülerinizle uyumlu olduğuna ve aşırı şarjı engelleyecek donanıma sahip olduğuna emin olun. Dışarıdan takacağınız şarj aleti (redresör) 13 -14 Volt civarında voltaj verebilmelidir ve akü, akü tipine göre 12.7-12.8 volt seviyesine geldiğinde redresör şarjı kesmelidir. Güneş paneli ve rüzgar güllerinde de aşırı şarj etmeyi ve voltaj kontrolünü yapan devreler bulunmalıdır.
Son olarak motor tipi akü seçiminde bazen marin tip olmayan otomobil aküleri seçiliyor. Marin tipi motor aküsü seçerseniz korozyona karşı hem daha dayanıklı oluyorlar hem de yaklaşık 50 derecelik bir açıda dahi sorunuz çalışabiliyorlar. Bu iki özellikte neden marin tipi motor aküsü seçmeniz gerektiğini iyi anlatıyor.
Akünüz boşalmışsa veya bakım gerektiriyorsa “Boşalmış aküler nasıl şarj edilir” adlı yazıyı okumanızı tavsiye ederim.
